"Bütün kitaplar eşittir; ama bazı kitaplar öbürlerinden daha eşittir!"
George Orwell
"Hayvan Çiftliği" George Orwell tarafından yazılan ve ilk kez 1945'te basılan kısa bir hikaye. Hikaye, eşitlik ve adalete dayalı bir toplum yaratmak amacıyla, hayvanların insanlara karşı ayaklandığı bir çiftlikte geçiyor.
"Hayvan Çiftliği", Rus Devrimi'ne ve Joseph Stalin dönemindeki Sovyet rejiminin yükselişine yol açan etkenlerin simgesel bir anlatısı olarak yansıyor. Orwell, iktidarın yozlaştırıcı doğasını ve ihtilallerin baskıcı bir sistemi diğeriyle değiştirme eğilimini eleştiriyor.
"Hayvan Çiftliği" aynı zamanda propaganda, manipülasyon ve eleştirel düşünmenin önemini de araştırıyor. Domuzların anlatıyı kontrol etme ve tarihi yeniden yazma yetenekleri, iktidardakilerin kitleler üzerindeki kontrollerini sürdürmek için bilgiyi nasıl manipüle ettiklerinin açık bir tasviri. Hayvanların, domuzların aldatmacasının arkasını görememesi, kör sadakatin tehlikeleri hakkında bir uyarı görevi görüyor.
Orwell'in "Hayvan Çiftliği"ndeki yazım tarzı doğrudan ve erişilebilir olup, okuyucuların altta yatan siyasi mesajları anlamasını kolaylaştırıyor. Hayvanların karakter olarak kullanılması hikayeye evrensel bir çekicilik kazandırıyor ve okuyucuların romandaki olaylar ile gerçek hayattaki tarihi olaylar arasında paralellikler kurmasına olanak tanıyor.
Genel olarak “Hayvan Çiftliği", herhangi bir siyasi sistemdeki yolsuzluk ve zorbalık potansiyelini vurgulayan güçlü bir edebi eser olarak duruyor; rehavetten doğacak tehlikelere, adaletsizlik ve baskı karşısında uyanık kalmanın önemine karşı bir uyarı niteliği taşıyor!
“Hayvan Çiftliği", 12 -18 yaş grubu çocukların ve gençlerin rahatlıkla okuyabileceği bir edebiyat klasiği.
Kitabın PDF sürümüne buradan ulaşabilirsiniz.
kosektas.net
HALK DİLİ VE EDEBİYATIHAZIRLAYAN VE SUNAN
Köşektaş Köyü’nde konuşulan dil İçanadolu ağzıdır. Kullanılan sözcüklerde benzerlikler olmasına karşın özelde kendine özgü biçimi vardır ki çevre köy ve şehir halklarının konuşmalarından ayrılır. Bazı harflerin düşmesi, bazıların da uzamasıyla oluşan bu ağız Köşektaş halkı için ayırt edici bir unsur olmuştur. Konuşulan bu ağızda en belirgin değişim ‘k ve a’ harflerinde görülür. ‘K’ harfi sözcük başında ‘g’ye, sözcük ortasında ‘h’ ye dönüştürülerek söylenir. ( Kayseri yerine Gayseri, Kırşehir yerine Gırşeher, okul yerine ohul, küçük yerine güççük, akıl yerine ahıl gibi.) Bazen de (K) sesi ortadan çıkar. (Lakap: laap, Yakup: Yaap, Vakit: Faat vb gibi). ‘A’ harfinde de değişim ilgi çekicidir. ‘Az’, ‘aha’ gibi kelimeler, ‘ız’ ve ‘ihi’ şeklinde ifade edilir. Ayrıca ülkemizin pek çok yöresinde görülen ve “R , L” harfleriyle başlayan sözcüklerin başına uygun ünlü harfleri getirme gayreti Köşektaş Ağzı’nda da sıkça görülür. Bu Türkçe’nin temel kurallarından biridir ve halk Türkçe olmayan bu sözcüklere kendiliğinden ünlü harfler ekleyerek söyler ve o sözcüğün yapısını Türkçe’ye uygun hale getirir. Ramazan (Iramazan), Recep (İrecep veya İrebeç), Remzi (İremzi) leğen (ileğen veya ilaan), Lahana (İlahne) sözcüklerinde bu değişimi açıkça görmek mümkündür. Bu değişimler çerçevesinde belirleyebildiğimiz ve sözlüklere girmemiş ya da sözlüklerde gösterilen anlamdan farklı kullanılan yerel sözcükleri şöyle sıralayabiliriz: SÖZCÜKLER (Türk Dil Kurumu ve Dil Derneğinin çıkardığı Türkçe Sözlüklerde yayımlanmamıştır) A
B
DEYİMLER (Ömer Asım Aksoy’un hazırlayıp Türk Dil Kurumunun çıkardığı Deyimler ve Atasözleri kitabında yayınlanmamıştır.) A ABBASTAN BAŞKA KIRK KIRIĞI VAR ABDALDAN CUMALİK UMMAK ABUCUNBAK KONUŞMAK AÇ GÖNLÜM DİNÇ GÖNLÜM AÇ GÖNÜLE TOK TESELLİ VERMEK: AÇIKTA AÇIĞIM YOK, KEÇİ GİBİ PÖÇÜĞÜM YOK AÇLIKTAN DEĞİRMEN BEKLER, KABADAYILIKTAN HAK ALMAZ ADAM, ADAM. PEHLİVAN BAŞKA ADAM ADAM SINMAK ADINI DELİYE, GÖTÜNÜ ÇALIYA KOYMAK ADINI NEYSE KOYMALI AĞANIN KOLU TUTULMAZ AĞIZI BÜZ, GÖZÜ SÜZ. BURUNU NE YAPACAKSIN? AĞRINA GİTMEK AĞZI HAVUKMAK AĞZINA BAK ÇAMAN KÜLEĞİ GİBİ: Kokuyor AĞZINA KAŞIK SIĞMAMAK AĞZINDA YARIM MERCİMEK ISLANMAZ AĞZINI BELLEMEK: Yaptığı hatadan ders almak AĞZINI DEŞİRMEK: Konuşmasına dikkat etmek AKIL AKIL GEL NEMNEME TAKIL: AKIL OLMAYINCA NEYLESİN SAKAL, PULLUĞU TARLADAN GÖTÜRÜR ÇAKAL: İşini bilmeyenin işi elinden kaçar ALACA KİRAZ YENİCE HEVES ALAHAY: Çok sıkışık bir zaman ALA KEÇİNİN PÜSKÜLLÜ OĞLAĞI OLMAK ALAŞALIK ETME AL BASMAK ALGIN ÇIKARMAK ALIMINI ALMAK ALIMINA GİTMEK ALKIŞ VERMEK ALLAH BOY VERMİŞ KAPIP KOYVERMİŞ ALDIK GİTTİK KIZINIZI İT YALASIN YÜZÜNÜZÜ ALTI ÇİLLENMEK: Çok oturmak ALTINI ÇALDIRMAK: Açığını yakalamak ALTI YOK PABUÇ GİBİ GEZİNMEK ANAN ATAN BİLİNİR, ART ETEĞİ SÜRÜNÜR ANASINDAN EVVEL AHIRA GİRMEK ANANIN NEREDE GÖRÜYON ZAVALLI TAY ANNACINA ÇIKMAK ANNACINI VERMEK ARABIN DERDİ KIRMIZI PABUÇ ARADA GEZDİ, SARIMSAK EZDİ ARAPÇA DEĞİL Mİ UYDUR UYDUR SÖYLE ARKAYI DAĞITMAK ARPASI AZ GELMİŞ AT GİBİ KİŞNEMEK AŞIK ATMAK AT AĞNANIR, KAZIĞA BAĞLANIR ATI KİŞNEMEK ATININ ANLINA GÜN DOĞMAK AT KUYRUĞUNDA(ki) KENE GİBİ ATLA ARPAYI KAVGA ETTİRİR AVA GİNENİN AVCISI, AÇIK GÖTÜN KAMÇISI, ARA YERİN MCISI. AVRAT GAZ,TUZ DER, YÜREĞİM CIZ CIZ DER. AVRAT YOK, AKIL YOK AYAZIN ALGINI, POYRAZIN SÜRGÜNÜ AYAĞI SEKİLİ, ANLI AKITMALI AYDA YILDA HAMAMCI OLDUK, O DA PEYNİR SUYUNA DENK GELDİ AYININ ENİK SEVDİĞİ GİBİ AYI KOKUTMAYINCA YEMEZ AY KUYUDAN ÇIKTI YA SEFİL GÖT NE ÇEKTİ AYNI YALAKTAN YAL YEMEK AYRANI BAĞIR SOĞUTMAZ AYRANIM BUDUR, YARISI SUDUR. İSTER İÇ, İSTER İÇME B BABAMDAN KÖY KORKAR O DA ANAMDAN BABAN EŞEĞİ ETTİKTEN SONRA ANANIN HAYRINI GÖR BABANIN BİTLİ OĞLAĞINI MI YEDİM BABASININ KOYUN AĞILINI GÖSTERMEK BAL YEMEZ ARI GİBİ VINILAMAK BALTAYI KÜTÜKTEN ÇIKARMAK BAŞI DERDİNE DÜŞMEK BAŞINA ÇÖKMEK: Cinsel tecavüzde bulunmak BAŞINDA BİR YULARI EKSİK BAŞI KESİK TAVUK GİBİ ÇIRPINMAK BAŞINI ATEŞE ATMAK BAŞININ ETİNİ YEMEK: Çok ısrar ederek sıkıştırmak BAYAT PARA KULLANMMAK BAZEN GÜNE, BAZEN CİNE BENZER BEL EMZİRMEK BETİNE GİTMEK BEL KOYMAK BERİDEN ÖTE GELMEK BETİNE GİTMEK: Güleceği gelmek BIDIR BIDIR ETMEK BIRAKSAM PEKMEZ DÖKÜLÜR, BIRAKMASAM KIÇIM YIRTILIR BİLEMEDİM KİLESİNİ ADAM GETİRİYOR YEDİ KARI SAYIYOR SEKİZ BİR KARIŞ BOYU VAR TÜRLÜ TÜRLÜ HUYU VAR BİR ÖLECEĞİNİ BİLMEMEK BİR SAPTAN BİR MALAĞMADAN ALMAK BİR TEKERİN BÖLDÜĞÜ: Her ikisi de aynı, farkları yok. BİR TUTAM GÜN: Kısa gün BİR TUTMAK (onunla) BİZİM GÜNÜMÜZDE TEBBET YOKTU BİZİM İT SİZİN BALTAYI GETİRDİ, YAĞLI YEDİ GÖTÜRDÜ BOGAZI TAKIRDAKLI KEÇİ GİBİ ÖNDEN YÜRÜMEK BOKLU DA DURMUŞ SİDİKLİYE GÜLER BOKUNUN İÇİNDE TANE ARAMAK BOKUNU YUTMUŞ KAZ GİBİ GEZİNMEK BOYU KAVAK AKLI SAVAK: Uzun boylular az akıllı olur. BOZUK PARA GİBİ CAKIRDAMAK BÖKE ÇIKMAK: Kabadayılık etmek, sataşmak. BÖRTÜ BÖCÜK BURNU YILDIZ SAYMAK BUYRULTU DAĞITMAK BUYUR BUYRUĞUNU, SALLA KUYRUĞUNU BOKTAN BOYAMA BÜNELEK TUTMA A T A S Ö Z L E R İ A ABTAL ATA BİNMEYLE AĞA OLDUM SANMIŞ ABDALIN KARNI DOYUNCA GÖZÜ ÇARIĞIN BAĞINDA OLUR ACAR TAZI, ÇULLU DA BELLİ OLUR ÇULSUZDA. ACEMİDEN A. BİLE KORKUP AĞACA ÇIKMIŞ. ACER TESTİNİN SUYU SOĞUK OLUR AÇ KARIN KATIK İSTEMEZ AÇLIK SOFULUĞU BOZAR ADAMIN AKILSIZINI EL, İTİN AKILSIZINI YOL KOCATIR ADAMIN KARISI ÖLMAZ. ANANIN KIZI ÖLÜR ADAM KOCAYINCA HATİP, KADIN KOCAYINCA TABİP OLUR ADAM YANILA YANILA, PEHLİVAN YENİLE YENİLE ÖĞRENİR ADIN NE? BERBER OSMAN. MESLEĞİN NE: İKİSİNİN BİRLİKTE SÖYLEDİM AĞAÇTAN KAYNANA YAPMIŞLAR. DÜŞÜP GELİNİN BAŞINI YARMIŞ AĞA DEDİN YERDE KALDI, BOK YEDİN ELDE KALDI. (Çabaların boşa çıktı) AĞA PAÇA YİYİYOR. SORUN KAÇA YİYİYOR AĞIZI YAKAN AŞ, BAŞI YARAN TAŞ OLSUN AĞLASAM GÜLSEMDE ESKİ KIRIĞIM AKLIMDAN GİTMİYOR AĞUSTOTA İT İLE OYNAYAN ZEMHERİDE İT GİBİ BÜZÜLÜR AK İT KARA İT, İT İTTİR, İT İT ALASAKÇANIN CANI SIKILIRSA YUVADAKİ YAVRUSUNU BİLE EDER ALA TAZI CAN İÇİN KOŞAR ALEMİN KIRK VİRANESİNİ DÖRT DİVANE DÜZELTEMEZ ALİMLE KONUŞ AL MERTEBE, CAHİLLE KONUŞ DÖN MERKEBE ALİ SAZ ÇALAR, VELİYE DIN DIN GELİR ALLAH BİLİR AMMA KUL DE SEZER ALLAH BÜYÜK AMA KULU KÜÇÜK ALLI EVLENDİ GÜLLÜ GELİN OLDU ALIŞMADIK GÖTTE DON DURMAZ ALMA AVRADIN DULUNU, ARKADAN GELİR KULUNU ANADAN OLUR BUZAĞI, KEKLİĞE KURARLAR TUZAĞI ANA GEZER, KIZ GEZER. BU CEHİZİ KİM DÜZER ANALI KUZU, KINALI KUZU ANALIK, YAMALIK ANALININ ANASIYIM ANASIZIN NESİYİM ANAM ÖLDÜ DAYIM YOK. BENİM ORDA PAYIM YOK ANASINA YAKIN KIZDAN, ORMANA YAKIN DOMUZDAN UZAK DUR ANASI OLMAYANIN BABASI OLMAZ APTAL KUŞU GÜZEL GÖSTEREN TÜYLERİDİR ARI GİBİ KONUŞ BALA KON, SİNEK GİBİ KONUŞ YALA KON ARKA SU GELENE DEK KURBAĞANIN GÖZÜ PATLAR ARMAGAN ATIN DİŞİNE BAKILMAZ ARMAĞAN HOROZ GERİDEN ÖTER ARPA TAŞLI SÖZ ANNAÇLI OLUR ARPAYI AKLI, BUĞDAYI GÖKLÜ BİÇ ARPAYI KURUT, BUĞDAYI FİRİK BİÇ ARSIZA SÖZ, KOKMUŞA TUZ NEYLESİN ASI KUZUYU KURT KAPAR AŞ SABAHI İLE, İŞ SABAH İLE AT ALIRSAN GÜZÜN, DEVE ALIRSAN GÜZÜN, KIZ ALIRSAN GEZİN AT ALİ PAŞANIN, ÇUBUK KARA MEŞENİN, SÜVARİLİK ÖĞRENMEYE NE VAR? AT DONUYLA, YİĞİT SANIYLA ) LAKABIYLA) ANILIR AT ELİN GÖT ELİN SÜVARİLİK ÖĞRENMYE NE VAR ATIM TEPMEZ, İTİM KAPMAZ DEME ATIN DURUP SIÇANI, DOSTUN KOYUP KAÇANI ATIN YİĞİDİNE DORU, ADAMIN YİĞİDİNE DELİ DERLER ATLI MİSAFİR OLUR, İTLİ MİSAFİR OLMAZ ATIMI İSTEYEN DÜŞMANIM. KIZIMI İSTEYEN DOSTUM ATI OLANIN EYERİ ESKİR ATI OLAN DAĞDA YORULMAZ ATINI BOL YERE, GÖTÜNÜ DAR YERE ALIŞTIR ATI SATTIK KATIR ALDIK BELEYI BAŞIMIZA SATIN ALDIK AT NERDEYSE TORBASI DA ORDA OLUR AT ÖLÜR NALI KALIR, YİĞİT ÖLÜR NAMI KALIR AT YEDİ GÜNDE, İT YEDİĞİ GÜNDE SEMİRİR AT YİĞİDE KANATTIR. HALI İSE KIZA AVRADIN İYİSİ KAPI ARDINDAN BELLİ OLUR AYAĞIN (bile)YAPIYORSA, EL ELİNİN YAPTIĞINDAN İYİDİR. AYI YAĞI BOL BULURSA GÖTÜNE SÜRER AYGIR KISRAKLA TUTULUR AYNI AHIRDA DURAN BUZAĞI, AZGIN BOĞADAN KORKMAZ AŞ PİŞİREN TUZA BAKAR B BABA DÖŞEĞİ ATEŞTİR. HİÇBİR EVLAT ORAYA TAM OTURAMAZ. YA İLERİ YA GERİ OTURUR. BABAM ACINDAN ÖLDÜ. BULDU DA YEMEDİ Mİ? BABA; SARIĞI KABA, KARDAŞ; KARA DAŞ, BACI: SOĞANDAN ACI, ANALIK: YIRTIK YAMALIK BABA MALI SELİN GETİRDİĞİ KÜTÜK GİBİDİR BAĞ BOZULDU TİLKİ ORTAYA ÇIKTI BAHARIN YAZI, KOCA GÖLÜN SAZI, İYİ ADAMIN KIZI OLUR BANA BENDEN OLUR NE OLURSA. BAŞIM RAHATTIR ÇENEM DURURSA BAŞ BAŞA VERMEYİNCE TAŞ YERİNDEN OYNAMAZ BATAN KAĞNIYI KOCA ÖKÜZ ÇIKARIR BENİM DERDİM İNEKLE DANA, SENİNKİSİ DÖNDÜYLE DÖNE BEN YANARIM YAVRUMA, YAVRUMDA YANAR YAVRUSUNA BEŞ YAŞINDAKİ BEŞİK ON YAŞINDAKİ ÖĞÜTÜ İSTEMEZ BEZENEN GÜNE BENZER, BEZENMEYEN CİNE BENZER BILDIRCININ FIKIRTISI, GELİN KIZIN KİKİRTİSİ, PARANIN ŞINGIRTISI, KABAĞIN FOKURTUSU, KAYNANANIN SOKURTUSU BIYIĞIN NİYE YAĞLI, BILDIRCIN YEDİM DE, ETLİ Mİ? TATLI MI? BİLMİYOM UÇARKEN GÖRDÜM BİNBİR ÇİÇEK BİR LALE HEPSİ OLUR BİR DAİRE BİN İŞÇİ, BİR BAŞÇI. BİRDEN FAZLA SIÇANI KOVALAYAN KEDİ HİÇ YAKALAYAMAZ BİRİNCİ GÜN HAS MİSAFİR. İKİNCİ GÜN PİS MİSAFİR. ÜÇÜNCÜ GÜN PUŞT MİSAFİR. BİR TUTAM OT DEVEYİ YARDAN ATAR BİR YERİN OTU KEKİK, KUŞU KEKLİKSE DURMA KAÇ OTU SAZ, KUŞU KAZ SA DURMA YERLEŞ BOĞAYI BÖĞÜRTEN DAŞŞAKLARIDIR, BOKLU ARKTAN TEMİZ SU AKMAZ BOKLU YALAKTAN SU İÇEN KÖPEK AVA GELMEZ. BOKLA YAPILMIŞ DUVAR İŞEKLE YILIKLIR BOK YAKINA KOKAR. BOK YİYENİN KAŞIĞI YANINDA OLUR. BOŞ BOĞAZLA, BOK BOĞAZIN BAŞI DERTTEN KURTULMAZ BULGUR PİLAVI, ÖKÜZ EMEĞİDİR. BU OĞLUMA, BU KIZIMA. KALMADI KÖR BOĞAZIMA BURNUNDAN KIL ALDIRMAZ, ELİN KUYRUĞUN DAN ELÇİM ELÇİM KIL YOLAR BÜYÜK S...LE ORUSPU KORKUTULMAZ
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
0 Yorum - Yorum Yaz
Doğan Kuban
Türk Mimar ve Akademisyen
Almanya: 81 milyon nüfus; en büyük kenti: Berlin, 3.750. 000 nüfus; gökdeleni yok, ama metro ağı var; insan başına yıllık gelir: 43.740 dolar.
Türkiye: 75 milyon nüfus; en büyük kenti İstanbul, 17.000.000 nüfus, gökdeleni her gün artıyor. Ama metrosu yok sayılabilir; insan başına yıllık gelir: 9. 760 dolar.
(Kaynak: Economist, 2012)
Bu karşılaştırmadaki çelişkileri Alman ve Türk toplumları arasındaki kurumlaşma, birikim, üretim, tarihsel bilinç, bilim ve sanat alanındaki yaratıcılık, uygar davranışlar ve özgür düşünce ile bütünleştirince iki toplum arasında gelecek öngörüleri arasında korkutucu bir mesafe olduğu ortaya çıkmıyor mu?
Berlin park içine kurulmuş bir kente benziyor. Gökdelen yok! Toprak ve yapı spekülasyonu yapılaşma disiplinini bozacak kadar azgınlaşmamış. Yollar geniş, her yöne ulaşan bir metro ve tren ağı var. Metrosuz ulaşımının olanaksızlığını Türkiye’ye anlatamadık.
Berlin’in geniş, itina ile yapılmış kaldırımları sadece yayaların. Kaldırımlara çıkan otomobil de yok. İnsanlar köpekler ve kedilerle birlikte yaşamıyor, sokakları da mezbaha olarak kullanmıyorlar. Bizim sorumlular kentin iki yakasına iki gökdelen yerine iki tane bayram mezbahası yaptırsalar, hem daha sağlıklı hem de daha hayırlı olmaz mı?
Berlin’in 200’den fazla müzesi var. Hepsinin kitap satan bölümleri var ve hepsi çok kalabalık. İstanbul’da Arkeoloji ve İslam Sanatları Müzesi dışında önemli müze yok. Topkapı bir saray, Ayasofya camiye çevrilmiş bir kilise. Bu durum bir kültür yetersizliğidir. Avrupa’da her büyük kentin görkemli bir kent tarihi müzesi var, İstanbul’un yok. İstanbul’da ne bir doğa müzesi var ne de bir teknoloji müzesi.
Bu yokluk doğa bilimleri öğretiminin sınırlılığı ve teknolojinin yok olduğunun ifadesidir. Müzelerin göstermelik, halkın ve öğrencilerin yaşamında neredeyse olmayan varlığı toplumun sanat ve tarihle ilgisiz kültürünün endişe verici bir gösterisidir. Devletin çok daha büyük yatırımlarla yapması gereken bu kültür odaklarının yerine, küçük koleksiyonlarıyla özel müzeler geçemezler.
Müzik ve kitap
Müze kavramının toplum yaşamına yerleşememesi, bilim ve sanata ilişkin ilgi ve bilginin hâlâ var olmadığını kanıtlayan, açık, can acıtıcı bir göstergedir. Türkiye her alanda çok büyük bir kültür ve bilgi krizi yaşıyor. Bunun ülkenin geleceğini kararttığını bilgisiz ve duyarsız olanlara hangi yöntemle anlatacağız?
Berlin’in pek çok konser salonu, bu arada Hans Scharun’un modern mimarinin ünlü yapılarından biri olan filarmoni yapısı da var. Bir orman içinde olağanüstü bir açık hava konser alanı var (Waldbühne). Operası ve pek çok tiyatro sahneleri var. Opera, tiyatro ve musiki yaşamı da o oranda olağanüstü zengin. Bu bağlamda Almanya ile karşılaştırma kuşkusuz anlamsız olur. Berlin’in büyük kitapçılarından birine İstanbul’un bütün kitapçılarını sığdırabilirsiniz. Bu da düşündürücü bir olgudur. Ama doğal. Almanlar yılda kişi başına ortalama 15 kitap okuyorlarmış. Türkiye ortalaması ise bir tane bile değil.
Berlin Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasına karşın, iki savaş arasında dünyanın en modern kenti kabul ediliyordu. Tarihi yoğunluğu kadar, çağdaş mimari örneklerinin çokluğu ile. Günümüzde de, özellikle Potsdamer Meydanı çevresinde, çağdaş mimarlığın en önde gelen kent imgelerinden birine sahip.
İçi boş turistik propaganda
19. yüzyılda İstanbul, Avrupa’ya açılmış olsa bile, tarihi kimliğini sergileyen özgün yaşam kültürünü henüz yansıtıyordu. Apartman hastalığının yok ettiği eski İstanbul’un tarihi dokusundan söz etmek artık olanaksız. Halk ve belediye ‘ona değmiş, buna değmemiş’ yöntemiyle Suriçi’nden Adalar’a kadar tarihi dokuyu yok etti. 18. ve özellikle 19 yy’da İstanbul’a gelip kentin resimlerini yapan Avrupalı ressamların bizi hâlâ heyecanlandıran yapıtları, tarihi içeriği birkaç camide kalmış, içi boş bir turistik propaganda aracı olarak kullanılıyor. Kent kemirgenleri her gün, bilinçsizce, artık çok az kalmış bir tarihi mirası yok ediyor.
Bu eski İstanbul’un tüm alanı, yeni ucube Büyükşehir agglomera’sının 400. 000 hektara ulaşmış devasa yapı salatasının 20 ya da 25’te biridir. Bizim gibi duyarlı ve yaşlı mimarların içini yakan da bu 15-20. 000 hektarlık tarih harabesidir.
Kırsal alandan gelip Osmanlı olmak isteyen sonradan görme kırsal-burjuvalar, hatta İstanbul kökenli aileler imparatorluk kentini bozuk para gibi harcadılar. Çırağan Sarayı’ndan otel, saray sinemasından alışveriş merkezi yapanlar Taksim kışlasını yapmaya kalkarlar, ama Hatice Sultan Sarayı ya da Beyhan Sultan Sarayı, hatta Tersane Sarayı hatırlarına gelmez. Kuşkusuz kentin tarihi yapılarıyla ilgili bir rölöve arşivi de yoktur.
Büyük ulus kimliği
1939-1945 dünya savaşında insafsızca yerle bir edilen Berlin kentinin eski yapılarının nasıl onarıldığını ve hatta neredeyse yeniden yapıldığını görmek Alman toplumunun tarih bilincinin ve -bizdeki kimi ulus düşmanları alınsalar da- büyük bir ulus kimliğinin göstergesi olarak insanı şaşırtıyor ve çok etkiliyor. Kuşkusuz İstanbul’u 1960’tan sonra doldurmuş okuma yazması olmayan Anadolu halkını aynı bilgi, bilinç ve tutkuya sahip olmadığı için suçlamak söz konusu değil.
Ne var ki bu olgunun Almanya’yı Almanya bizi de Türkiye yapan bir kökten uygarlık farkı olduğunu, bırakın sıradan halka, okumuşlarımıza ve idarecilerimize de anlatamamışız. Son Osmanlı döneminin alafranga aileleri ahşap konak ve yalılarını apartmanla değiştirmek için birbirleriyle yarış etti. Bu da Fransızca öğrenip piyano çalarak bir aristokrat hatta bir burjuva geleneğinin bile yaratılamayacağının kanıtıdır.
Bu arada Taksim’in yeniden düzenlendiği bugünlerde Türk kentlerinin kent meydan yoksulu olmaları bağlamında temel bir noktaya değinmek gerekiyor. Bizim geçmişimizde planlı kentsel meydan kavramı yok. Bu bizim yapı kültürünün bir özelliğidir. Belki insani bir içeriği de var. Fakat her tarafı yüksek apartman ve gökdelenle doldurulan yeni mahallelerde bu yokluk bir kültür göstergesi değil, bir kültürsüzlük göstergesidir. Çok büyük anıtlar söz konusu olmadıkça, meydanlar yapılarıyla değil, boşluklarıyla etkili olurlar. Paris’te Concorde, Berlin’de Alexander Platz, Roma’da Palazo Venezia ile Colosseum arasında Piazza Venezia ve Foro Romano, Londra’da Trafalgar Square, Moskova’da Kızıl Meydan, Beijing’de Tien An Men Meydanı gibi.
Bir iki parkı anımsayalım: Paris’te Bois de Boulogne, Berlin’de Tiergarten, Londra’da Hyde Park, New York’ta Central Park. Bunlar saray bahçeleri değil. Halk için tasarlanmış mekânla ve kentin bir yapı ve otomobil deposundan fazla bir şey olduğunu gösteriyorlar. Çağdaş inşaat hastaları ya da spekülatörler kentleri yapı deposu olarak görmekte devam ediyorlar. Taksim hikâyesi bunu açıklıyor. Bu insanlar için 17. 000. 000. insanın yüksek apartman, gökdelen ve AVM den başka bir gereksinimi yok anlaşılan! Bu kazulet kutular arasındaki ulaşım eziyeti de nereye ödediğimiz belli olmayan bir tür haraç olmalı!
Sevgili Okuyucular,
Bu satırları okuyacağını hayal ettiğim bir belediye başkanı Paris’te Concorde’dan Eiffel Kulesi’ne doğru yürürken düşünen ve duygulanan ve diyelim Anne Sophie Mutter’i Kreutzer Sonatı çalarken Viyana’da, Musik Verein’ın konser salonunda dinlemiş ve Viyana’da Gottfried Semper’in Doğa Müzesi’ni gezmiş biri olsaydı, kuşkusuz ne dediğimi anlardı. Çünkü bunların tümünün bir uygarlık tanımladığını biraz anlamış olurdu.
23 Kasım 2012