"Bütün kitaplar eşittir; ama bazı kitaplar öbürlerinden daha eşittir!"
George Orwell
"Hayvan Çiftliği" George Orwell tarafından yazılan ve ilk kez 1945'te basılan kısa bir hikaye. Hikaye, eşitlik ve adalete dayalı bir toplum yaratmak amacıyla, hayvanların insanlara karşı ayaklandığı bir çiftlikte geçiyor.
"Hayvan Çiftliği", Rus Devrimi'ne ve Joseph Stalin dönemindeki Sovyet rejiminin yükselişine yol açan etkenlerin simgesel bir anlatısı olarak yansıyor. Orwell, iktidarın yozlaştırıcı doğasını ve ihtilallerin baskıcı bir sistemi diğeriyle değiştirme eğilimini eleştiriyor.
"Hayvan Çiftliği" aynı zamanda propaganda, manipülasyon ve eleştirel düşünmenin önemini de araştırıyor. Domuzların anlatıyı kontrol etme ve tarihi yeniden yazma yetenekleri, iktidardakilerin kitleler üzerindeki kontrollerini sürdürmek için bilgiyi nasıl manipüle ettiklerinin açık bir tasviri. Hayvanların, domuzların aldatmacasının arkasını görememesi, kör sadakatin tehlikeleri hakkında bir uyarı görevi görüyor.
Orwell'in "Hayvan Çiftliği"ndeki yazım tarzı doğrudan ve erişilebilir olup, okuyucuların altta yatan siyasi mesajları anlamasını kolaylaştırıyor. Hayvanların karakter olarak kullanılması hikayeye evrensel bir çekicilik kazandırıyor ve okuyucuların romandaki olaylar ile gerçek hayattaki tarihi olaylar arasında paralellikler kurmasına olanak tanıyor.
Genel olarak “Hayvan Çiftliği", herhangi bir siyasi sistemdeki yolsuzluk ve zorbalık potansiyelini vurgulayan güçlü bir edebi eser olarak duruyor; rehavetten doğacak tehlikelere, adaletsizlik ve baskı karşısında uyanık kalmanın önemine karşı bir uyarı niteliği taşıyor!
“Hayvan Çiftliği", 12 -18 yaş grubu çocukların ve gençlerin rahatlıkla okuyabileceği bir edebiyat klasiği.
Kitabın PDF sürümüne buradan ulaşabilirsiniz.
kosektas.net
Yazar Özer Akdemir
ANADOLUNUN ALTINDAKİ TEHLİKE
Yazar Özer AKDEMİR
Erzincan’ın İliç ilçesi Çöpler köyünde yaklaşık 6 yıl önce hummalı bir çalışma başladı. ABD-Kanada ortaklığındaki Anatolia Minerals adlı şirket 6 yılda 600 sondaj kuyusu açtığı köyde oldukça zengin bir altın madeni bulduğunu belirterek, gerekli izinler için başvurdu. Çöpler köyündeki işletmesini Çukurdere Madencilik adlı kendisine bağlı taşeron bir firma eliyle yürüten Anatolia Minerals, altın madenini 2008 yılında işletmeye açmayı planlıyor. Ülkemizin birçok yerinde daha altın ve başka madenlerin arama ve işletme izinlerini elinde bulunduran Anatolia Minerals’i ayrıntılı bir şekilde mercek altına almadan önce, şirketin “halkla ilişkiler” biriminin basın tarafından öne çıkarılan uygulamasına değinmekte yarar var. Yani, köylülerin ve ilçenin önde gelen siyasi parti, dernek ve kamu kurum yöneticileri ABD’de “inceleme gezisi”ne götürüldü.
MADENCİYE BERGAMA DERSLERİ
Özellikle Bergama köylülerinin 16 yılı aşan, eskiye oranla yoğunluğunu yitirse de hâlâ devam eden altın madeni karşıtı mücadelesi diğer altıncı şirketlere birçok açıdan ders oldu. Bergama'daki altın madeni, 16 yılda dört kez el değiştirdi. Maden sırasıyla; ilk başta Eurogold (Almaya-Amerika-Avustralya ortaklığı), ardından, Newmont - Normandy; (Amerika) ve son olarak KOZA Altın A.Ş (Türk) tarafından işletiliyor. Bergama'daki madeni çalıştıranların bu 16 yıllık süre içerisinde başta yöre köylüleri olmak üzere halkla ilişkilerde yaptıkları "hata"lar, bugün diğer madenci şirketler tarafından mümkün olduğu kadar tekrarlanmamaya çalışılıyor.
"HALKLA ÇELİŞKİLER"İ GİDERME YÖNTEMLERİ
Ülkemizde her geçen gün sayıları çoğalan altın madencilerinin halkla ilişkileri geliştirme, madene karşı çıkışları önleme adına yaptıkları birçok şey Bergama'dakilerle aynı özellikleri taşıyor. Örneğin, tüm altın madeni girişimlerinde yoksul köylülere iş vaadi var. Tarlaların, arazilerin, maden sahası içinde kalan yapıların ederinin 10-20 katı fiyatlarla satın alınması söz konusu. Bazı yerlerde, (Uşak - Kışladağ ve İzmir - Efemçukuru gibi) köylülerin arazilerini satmamaktaki kararlılıkları hükümet destekli kamulaştırma sopası ile karşılanıyor. Madenci şirket "kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez" mantığı ile köylere, yol-su, sağlık ocağı, okul vs. altyapı ve sosyal yaşam tesisleri yaptırıyor. Hatta, Uşak'ta olduğu gibi damızlık boğa dağıtılıyor, iftar yemekleri veriliyor (Bergama), şenlikler düzenleniyor. Maden sahası içinde kalan köylerdeki taşınmazlar bedellerinin çok üzerinde fiyatlarla alınırken, Bergama Ovacık köyü ve şimdi Erzincan Çöpler köyünde olduğu gibi, köy madenin birkaç kilometre uzağında yapılan dubleks evlere taşınıyor.
Bunun yanında madene karşı olanlar, çok çeşitli yöntem ve araçlarla susturulmaya, baskı altında tutulmaya, yıpratılmaya çalışılıyor. Bergama köylülerinin önce gizli örgüt kurmakla suçlanmaları, ardından mücadelede öne çıkan unsurların "Alman ajanı" olma iddiası ile DGM'de yargılanmaları ve nihayetinde madenle ilgili gelişmeleri haberleştiren gazete ve gazetecilere açılan tazminat ve ceza davaları "maden karşıtı" unsurların etkisizleştirilmesine yönelik uygulamalardan birkaçı. Madenci şirketler tarafından yapılan bir diğer halkla ilişkileri geliştirme yöntemi de "bilgilendirme gezisi" adı altında yörenin önde gelen isimlerinin yurtiçi ve dışında çeşitli yerlere götürülmesi oluyor. Hatta, bu öyle bir hale geliyor ki, tıpkı Bergama'da olduğu gibi, madenin açılıp açılmaması sonucunu doğuracak bir rapor hazırlamakla görevli "bilim adamları"ndan oluşan heyetler bile, eşleri ile birlikte ABD'de "inceleme gezisi"ne götürülebiliyor. 1997 yılındaki Danıştay kararının ardından kapatılan Bergama altın madenini Başbakanlık'ın talimatı ile yeniden inceleyip "açılabilir" diye görüş bildiren TÜBİTAK raporu böyle hazırlandı.
BERGAMA KAPIYI AÇTI
Bergama Ovacık Altın Madeni'nin yargı kararlarına, yöre köylülerinin karşı çıkışına ve bilim insanlarının riskler konusundaki uyarılarına rağmen üretimine devam etmesi, yıllardır Bergama'daki sürecin sonucunu gözleyen diğer altın madencilerini harekete geçirdi. İlk başta Alman Preussag şirketinin Türkiye ayağı olarak kurulan Turkische Preussag (TÜPRAG), Preussag'ın çekilmesi sonrasında Kanadalıların eline geçti. Preussag dünya çapında bir turizm şirketi haline gelirken, Kanadalı olan TÜPRAG Uşak /Eşme - Kışladağ altın madeninde yöre köylülerinden gelen tepkilere rağmen, "dünyanın en ilkel yöntemi" denilen "yığın liçi" yöntemi ile üretime başladı. Madenin üretime başlamasından iki ay, resmi olarak açılışının yapılacağı törenden bir hafta önce meydana gelen siyanür kazasında Eşme ve köylerinde yaşayan 2000 vatandaş zehirlendi. Zehirlenmelerin siyanürden kaynaklandığı, resmi yetkililerin engelleme girişimlerine rağmen alınan kan örneklerinde çıkan yüksek siyanür oranları ile kanıtlandı.
Kışladağ Altın Madeni'nin sahibi TÜPRAG şirketi, İzmir'in 20 kilometre uzağında bulunan, Türkiye'nin üçüncü büyük kentinin içme suyunu sağlayan barajların havzasında kurulu olan Efemçukuru köyünde de altın madeni işletebilmek için her türlü yöntemi deniyor. TÜPRAG, Havran Küçükdere'deki altın madeni arama ve işletme ruhsatlarını KOZA Altın'a sattıktan sonra, KOZA burada da çok yakın zamanda altın madeni işletmesi kuracağını açıkladı. KOZA Altın, Bergama Kozak Yaylası'nda da altın rezervlerinin tespiti için sondaj çalışmaları yapıyor. Şirket ayrıca Eskişehir- Kaymaz, Gümüşhane-Mastra, Ağrı, Ankara, Balıkesir, Bayburt, Bilecik, Bursa, Erzincan, İzmir, Kastamonu, Konya, Sivas ve Tunceli illerinde altın arama-işletme ruhsatlarına sahip. Dünyanın en büyük madenci şirketi olan Rio Tinto ise Erzincan Çöpler ve Tunceli Ovacık'ta altın madenciliği yapmak üzere çalışmalarına devam ediyor. Çöpler projesi yaklaşık bir yıl sonra üretim yapacak aşamaya gelecek.
YENİ BİR MÜCADELE ALANI: ÇÖPLER
Erzincan'ın İliç ilçesine 11 kilometre uzaklıkta bulunan Çöpler köyünde altın madeni işletmesi kurmak gündeme gelince, madenin işletme ruhsatını satın alan Anatolia Minerals adlı şirket aralarında AKP milletvekilleri, yerel siyasetçiler, köy muhtarları ve bürokratların olduğu birçok kişiyi onar günlük ABD gezisine çıkardı. Basının da geniş ilgi gösterdiği bu ABD gezisine çıkanlar, gezinin yararlı olduğundan, beş yıldızlı otellerde ağırlandıklarından, siyanürle yapılan madenciliğin zararsız olduğunu gözleri ile gördüklerinden bahsediyorlar. Bu geziler için toplam 205 bin dolar harcandığını açıklayan madenci şirket ise gezilere katılanların "En azından teknolojinin çevreye zarar vermediğini" gözleriyle gördüklerini ileri sürüyor. Bu 205 bin dolarlık "inceleme gezisi giderleri" noktasında, EGEÇEP Dönem Sözcüsü Av. Arif Ali Cangı'nın kafasına takılan bir soru var. Cangı, "Bu harcamayı acaba nerede gösterecekler?" diye soruyor ve ekliyor; "Maden işletebilirse zaten beyan ettikleri ocak başı satış fiyatının yalnızca yüzde 2'sini devlet hakkı olarak ödeyecekler. Hiç KDV ödemeyecekler. Bırakacakları pisliği, kirlenmeyi kim temizleyecek? Bozulan yaşam alanlarını eski haline getirmeye kimin gücü yetecek?" Cangı bir soru da Erzincan halkına yöneltiyor ve kendi sorusuna iyimser bir yanıtı yine kendisi veriyor "Erzincan'da "yaşamın sürmesini en büyük değer olarak gören" kimse yok mu? Mutlaka vardır, çıkacaktır. "
FIRAT SUYU ZEHİR AKACAK, BAKSANA!..
Bergama köylülerinin avukatı Senih Özay'ın, 23-24 Eylül tarihlerinde Samsun'da temsilciler toplantısı yapan Türkiye Çevre ve Kültür Platformu (TÜRÇEP) Genel Koordinatör Tanay Sıtkı Uyar'dan aldığı bir bilgi Çöpler köyünde başlatılması planlanan mücadele hakkında ipuçları veriyor; TÜRÇEP toplantısında, "altın madencilerinin bahşettiği bu cazibelere kapılmayan yurttaşlarla buluşmak ve hukuk mücadelesi başlatmak" kararı alındı. Bu doğrultuda vekaletname çıkarılan hukukçular, tespit davası açacak, ÇED raporuna ulaşılıp yer seçimi yönünden yargı organına götürülecek. Yine madenle ilgili bilirkişi incelemeleri talep edilecek ve gerektiğinde "cazibeye kapılanlarla kapılmayanların ortaya çıkması için" referandum yapma noktasında çalışmalar yürütülecek.
Çöpler köyünde 1950'lerden 80'li yılların ortalarına kadar işletilen manganez madeni alanının yanı başında, geçmişi 100 yıldan da öteye giden, eski altın ve bakır ocakları bulunmakta. İrili ufaklı bu maden ocakları taş yollarla birbirine bağlantılı. Köylerinin Keban Baraj Gölü suları altında kalması nedeniyle Çöpler'e 1968 yılında yerleştirilen Elazığlı Şafak Aşireti'ne bağlı köylülere, burada işletilmek istenen altın madeni nedeniyle yeniden göç yolları görünüyor. Maden alanının iki büyük vadi ile uzandığı Fırat Nehri'nde yaratacağı kirlilik ise şimdiden, özellikle nehrin aşağılarında bulunan Kemaliye halkının uykularını kaçırmaya başlamış bile.
İNGİLİZ EMPERYALİZMİNİN ‘AMİRAL GEMİSİ'
Çöpler Altın Madeni'ni işletmek isteyen Anatolia Minerals şirketinin bağlı olduğu maden tekeli Rio Tinto, ünlü Yahudi dolar milyarderi Rothschild Ailesi'ne ait. Anatolia Minerals Rio Tinto'nun Türkiye'deki operasyonlarını yöneten şirketi durumunda. Bu şirketin Tunceli Ovacık, K. Maraş-Saimbeyli, Balıkesir-Balya başta olmak üzere çok geniş alanlarında maden arama ve işletme ruhsatları bulunmakta. Dünyanın en barbar şirketlerinden biri olarak bilinen Rio Tinto'nun tarihsel gelişimine ve yapısına kısa bir göz atarsak; Rio Tinto tek başına dünya maden üretiminin yüzde 12.5'ini sağlıyor. Dünyanın en büyük maden şirketi durumunda. Şirket, altın, bakır, demir, kömür, alüminyum, uranyum gibi alanlarda maden çıkarma ve işleme işini yapıyor. Dünyanın 40 değişik ülkesinde 60'ın üzerinde işletmesi bulunuyor ve borsada da en önde gelen maden şirketleri arasında. İngiltere'deki Rio Tinto plc ve Avustralya'daki Rio Tinto Ltd adlı iki şirketin birleşmesinden oluşan Rio Tinto'nun üst düzey yöneticileri İngiltere'deki şirketten atanıyor. Şirketin işletmelerinde sendikalaşma girişimleri en sert yöntemlerle engellenirken, toplusözleşme de yapılmıyor. Şirket, bu kötü ününün tepkisini dağıtmak üzere çoğu zaman taşeron şirketler eliyle işlerini yürütmeyi yeğliyor. Erzincan Çöpler Altın Madeni İşletmesi de Kanada ve ABD borsalarında Anatolian Minerals Development Ltd. (AMDL) adı ile işlem yapan şirket tarafından yönetiliyor.
ANADOLU'DAKİ RİO TİNTO
Rio Tinto Limited şirketinin sermaye yapısına baktığımızda şu anda Türkiye'de faaliyet gösteren yabancı bankaların neredeyse tamamının şirkette hissesinin bulunduğu görülür. Rio Tinto'nun Türkiye'deki mineral kaynaklarının araştırılması için temel incelemeler Anadolu Mineralleri Geliştirme Şirketi (AMDL) tarafından 1977-1980 yılları arasında gerçekleştirildi. Tunceli ve Kopdağı bölgesinde yapılan bu incelemelerde ilk hedefler Tunceli'de bakır, kurşun ve çinko iken, Kop Dağı'nda kromdu. Uydu fotoğrafları, haritalama ve jeokimyasal numuneler sonrasında, bölgede yapılan kazılarda elde edilen verilerle Anatolia Minerals Development Corp. (AMDC) tarafından bölgenin ayrıntılı bir jeokimyasal haritası çıkarıldı. Japon ortaklı YAMAS ile ortak iş yapan AMDC ve AMDL muhtemelen aynı şirkete ait ve bu şirket Rio Tinto'nun kendisi. Anatolia Minerals şirketinin internet sitesinde yer alan yönetim Kurulu üyeleri arasında üç Türkün de adı var. Anatolia Minerals ortak ve yöneticilerinden Erden Yüksel, 5 yıl Dardanel Madencilik, 10 yıl Cominco ile çalışmış, 40 yıllık deneyimi olan bir mühendis. Yine yönetim kurulu üyelerinden Firuz Alizade ise Cominco'nun milyar dolarlık Artvin Cerattepe bakır altın madeni projesinde görevli.
Alizade Türkiye jeolojisi ve maden potansiyeli uzmanı. Anatolia Minerals'in yönetim Kurulu listesinde adı olan İlhan Poyraz ise Anatolia şirketinin taşeron şirketi durumundaki Çukurdere Madencilik Sanayi Ltd. Şti.nin Başkan Yardımcısı konumunda. Rio Tinto'nun 2001 yılında Anatolia Minerals adlı şirketle yaptığı anlaşma gereği Erzincan Çöpler Altın Madeni projesi bu şirket tarafından yürütülüyor. Bu proje için Rio Tinto'nun 10 milyon dolar (son verilen bu rakamın 25 milyon doları bulduğunu gösteriyor) harcaması ve gelirin yüzde 66.7'sini alması planlanırken, Anatolia Minerals'e ise 1.500 milyon dolar kalması hesaplanmış. Anlaşmada Rio Tinto'nun proje için yıllık en az 500 bin dolar harcaması, Anatolia mineral ofisinde yılda 216 bin dolar vermesi taahhüt ediliyor. 2001 yılında yapılan bu anlaşmanın önümüzdeki yıl yenilenmesi söz konusu.
RİO TİNTO'NUN TARİHİ
Şirket adını 1873 yılında kurulduğu İberya'nın Rio Tinto (Renkli Nehir) bölgesinden aldı. En büyük hissenin Rothschild ailesine ait olduğu şirkette, İngiliz kraliyet ailesinin de hissesi bulunmakta. 1800'lü yıllardan itibaren yaptığı afyon ticareti ile büyüyen şirket, Hong Kong'un İngilizlere kalmasının ardından, Rothschildler'in kontrolündeki Hong Kong Shangai Bank Corporation ( HSBC) bankası ile afyon ticaretini finanse etti. Rio Tinto, Jardine Matheson şirketinin bu afyon ticaretinden kazanılan parası ile kuruldu. Bugün dünya maden üretiminde yüzde 12.5'luk bir paya sahip olan Rio Tinto'yu, ikinci sırada yüzde 11'lik pay ile yine İngiltere merkezli Anglo American Corp (AAC) izlemekte. Oppenheimer Ailesi'nin kontrolünde olan AAC de Rotshchild Ailesi'nin ve İngiltere kraliyet ailesinin de payları var. Dünya maden üretimindeki üçüncü isim de İngiltere'den Billiton/BHP firması. Shell'e ait olan firmanın kontrolü de Rothschill Ailesi'nde. Her üç firmada da İngiliz kraliyet ailesinin payları bulunmakta. Dünya madenlerinin yaklaşık yüzde 50'si bu üç firmanın kontrolünde iken, bu oran altın ve gümüş madenciliğinde neredeyse yüzde 100'e yaklaşmakta.
Rio Tinto'nun arkasındaki güçleri oluşturan, Rothschild, Oppenheimer ve Goldschmild ailelerinin üçü de Almaya Frankfurt kökenli. Sonradan İngiltere'ye göçen bu ailelerin soy ağaçları 1600'lerde Oppenheimer Ailesi'nde birleşirken, 1700'lü yılların sonunda Rothschild'ler en güçlü aile konumuna gelmişler. İngiliz kraliyet ailesi ile çok güçlü ekonomik bağları olan ailelerin şirketlerinden Rio Tinto "İngiliz egemenliğinin Amiral Gemisi" olarak tanımlanmaktadır. Rio Tinto'nun ilgilendiği ve büyük oranda kontrol ettiği bir diğer madencilik alanı ise bor madenleri. Dünya bor üretiminin yüzde 37'sini gerçekleştiren US Borax Inc. Rio Tinto'nun bir alt kolu olan Kennecott Holdinge ait. Türkiye, dünya bor rezervinin yarısından fazlasına sahip iken pazardan aldığı pay ise yüzde 20 dolayında. Bor madenlerinin özelleştirilmesi girişimlerinde US Borax ve Rio Tinto'nun adı sıkça geçmişti.
BOUGANVİLLE KATLİAMI
Rio Tinto'nun adı birçok insan hakkı ihlali, hukuksuz uygulamalara, işçi düşmanlığı vs. ile anılsa da tekelin Bouganville de yaptıkları onun "barbar" diye tanımlanmasını nedenlerini açıkça ortaya koyuyor. 1969 yılında Bouganville bölgesine giren Rio Tinto, köylülerin topraklarını gasp etmenin yanı sıra, 220 hektar yağmur ormanını da yok etti. Bu bölgenin temel geçim kaynağı olan balıkçılık ve bahçeciliğin yok edilmesi anlamına geliyordu. İşgalci Papua Yeni Gine yönetimi ile ilişkileri sonucu 5 yıl vergiden muaf olan şirketin nehirlere boşalttığı 1 milyar ton atık Bouganville nehirlerindeki canlı yaşamını yok etti. Şirket, halkın yıllarca süren protesto ve direnişini yok saydığı gibi direnişi bastırabilmek için Avustralya'dan özel bir tim getirdi. Bouganville yerli halkından bir grup 1988 yılında, madeni basarak şirketin patlayıcılarını kullanıp madenin binalarını, araç-gereçlerini havaya uçurdu. Taş ve sopalarında kullanıldığı bu saldırı sonrasında maden kapatılırken, işgalci Papua Yeni Gine, ihracat gelirlerinin yüzde 45'ini sağlayan madenin kapanması nedeniyle Bougainville'den çekilmek zorunda kaldı. Geride Bougainville'nin nüfusunun yüzde 7'sine denk gelen 10.000 ceset bırakarak!...
HAZIRLAYAN: Özer Akdemir
Yorumlar - Yorum Yaz
Doğan Kuban
Türk Mimar ve Akademisyen
Almanya: 81 milyon nüfus; en büyük kenti: Berlin, 3.750. 000 nüfus; gökdeleni yok, ama metro ağı var; insan başına yıllık gelir: 43.740 dolar.
Türkiye: 75 milyon nüfus; en büyük kenti İstanbul, 17.000.000 nüfus, gökdeleni her gün artıyor. Ama metrosu yok sayılabilir; insan başına yıllık gelir: 9. 760 dolar.
(Kaynak: Economist, 2012)
Bu karşılaştırmadaki çelişkileri Alman ve Türk toplumları arasındaki kurumlaşma, birikim, üretim, tarihsel bilinç, bilim ve sanat alanındaki yaratıcılık, uygar davranışlar ve özgür düşünce ile bütünleştirince iki toplum arasında gelecek öngörüleri arasında korkutucu bir mesafe olduğu ortaya çıkmıyor mu?
Berlin park içine kurulmuş bir kente benziyor. Gökdelen yok! Toprak ve yapı spekülasyonu yapılaşma disiplinini bozacak kadar azgınlaşmamış. Yollar geniş, her yöne ulaşan bir metro ve tren ağı var. Metrosuz ulaşımının olanaksızlığını Türkiye’ye anlatamadık.
Berlin’in geniş, itina ile yapılmış kaldırımları sadece yayaların. Kaldırımlara çıkan otomobil de yok. İnsanlar köpekler ve kedilerle birlikte yaşamıyor, sokakları da mezbaha olarak kullanmıyorlar. Bizim sorumlular kentin iki yakasına iki gökdelen yerine iki tane bayram mezbahası yaptırsalar, hem daha sağlıklı hem de daha hayırlı olmaz mı?
Berlin’in 200’den fazla müzesi var. Hepsinin kitap satan bölümleri var ve hepsi çok kalabalık. İstanbul’da Arkeoloji ve İslam Sanatları Müzesi dışında önemli müze yok. Topkapı bir saray, Ayasofya camiye çevrilmiş bir kilise. Bu durum bir kültür yetersizliğidir. Avrupa’da her büyük kentin görkemli bir kent tarihi müzesi var, İstanbul’un yok. İstanbul’da ne bir doğa müzesi var ne de bir teknoloji müzesi.
Bu yokluk doğa bilimleri öğretiminin sınırlılığı ve teknolojinin yok olduğunun ifadesidir. Müzelerin göstermelik, halkın ve öğrencilerin yaşamında neredeyse olmayan varlığı toplumun sanat ve tarihle ilgisiz kültürünün endişe verici bir gösterisidir. Devletin çok daha büyük yatırımlarla yapması gereken bu kültür odaklarının yerine, küçük koleksiyonlarıyla özel müzeler geçemezler.
Müzik ve kitap
Müze kavramının toplum yaşamına yerleşememesi, bilim ve sanata ilişkin ilgi ve bilginin hâlâ var olmadığını kanıtlayan, açık, can acıtıcı bir göstergedir. Türkiye her alanda çok büyük bir kültür ve bilgi krizi yaşıyor. Bunun ülkenin geleceğini kararttığını bilgisiz ve duyarsız olanlara hangi yöntemle anlatacağız?
Berlin’in pek çok konser salonu, bu arada Hans Scharun’un modern mimarinin ünlü yapılarından biri olan filarmoni yapısı da var. Bir orman içinde olağanüstü bir açık hava konser alanı var (Waldbühne). Operası ve pek çok tiyatro sahneleri var. Opera, tiyatro ve musiki yaşamı da o oranda olağanüstü zengin. Bu bağlamda Almanya ile karşılaştırma kuşkusuz anlamsız olur. Berlin’in büyük kitapçılarından birine İstanbul’un bütün kitapçılarını sığdırabilirsiniz. Bu da düşündürücü bir olgudur. Ama doğal. Almanlar yılda kişi başına ortalama 15 kitap okuyorlarmış. Türkiye ortalaması ise bir tane bile değil.
Berlin Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasına karşın, iki savaş arasında dünyanın en modern kenti kabul ediliyordu. Tarihi yoğunluğu kadar, çağdaş mimari örneklerinin çokluğu ile. Günümüzde de, özellikle Potsdamer Meydanı çevresinde, çağdaş mimarlığın en önde gelen kent imgelerinden birine sahip.
İçi boş turistik propaganda
19. yüzyılda İstanbul, Avrupa’ya açılmış olsa bile, tarihi kimliğini sergileyen özgün yaşam kültürünü henüz yansıtıyordu. Apartman hastalığının yok ettiği eski İstanbul’un tarihi dokusundan söz etmek artık olanaksız. Halk ve belediye ‘ona değmiş, buna değmemiş’ yöntemiyle Suriçi’nden Adalar’a kadar tarihi dokuyu yok etti. 18. ve özellikle 19 yy’da İstanbul’a gelip kentin resimlerini yapan Avrupalı ressamların bizi hâlâ heyecanlandıran yapıtları, tarihi içeriği birkaç camide kalmış, içi boş bir turistik propaganda aracı olarak kullanılıyor. Kent kemirgenleri her gün, bilinçsizce, artık çok az kalmış bir tarihi mirası yok ediyor.
Bu eski İstanbul’un tüm alanı, yeni ucube Büyükşehir agglomera’sının 400. 000 hektara ulaşmış devasa yapı salatasının 20 ya da 25’te biridir. Bizim gibi duyarlı ve yaşlı mimarların içini yakan da bu 15-20. 000 hektarlık tarih harabesidir.
Kırsal alandan gelip Osmanlı olmak isteyen sonradan görme kırsal-burjuvalar, hatta İstanbul kökenli aileler imparatorluk kentini bozuk para gibi harcadılar. Çırağan Sarayı’ndan otel, saray sinemasından alışveriş merkezi yapanlar Taksim kışlasını yapmaya kalkarlar, ama Hatice Sultan Sarayı ya da Beyhan Sultan Sarayı, hatta Tersane Sarayı hatırlarına gelmez. Kuşkusuz kentin tarihi yapılarıyla ilgili bir rölöve arşivi de yoktur.
Büyük ulus kimliği
1939-1945 dünya savaşında insafsızca yerle bir edilen Berlin kentinin eski yapılarının nasıl onarıldığını ve hatta neredeyse yeniden yapıldığını görmek Alman toplumunun tarih bilincinin ve -bizdeki kimi ulus düşmanları alınsalar da- büyük bir ulus kimliğinin göstergesi olarak insanı şaşırtıyor ve çok etkiliyor. Kuşkusuz İstanbul’u 1960’tan sonra doldurmuş okuma yazması olmayan Anadolu halkını aynı bilgi, bilinç ve tutkuya sahip olmadığı için suçlamak söz konusu değil.
Ne var ki bu olgunun Almanya’yı Almanya bizi de Türkiye yapan bir kökten uygarlık farkı olduğunu, bırakın sıradan halka, okumuşlarımıza ve idarecilerimize de anlatamamışız. Son Osmanlı döneminin alafranga aileleri ahşap konak ve yalılarını apartmanla değiştirmek için birbirleriyle yarış etti. Bu da Fransızca öğrenip piyano çalarak bir aristokrat hatta bir burjuva geleneğinin bile yaratılamayacağının kanıtıdır.
Bu arada Taksim’in yeniden düzenlendiği bugünlerde Türk kentlerinin kent meydan yoksulu olmaları bağlamında temel bir noktaya değinmek gerekiyor. Bizim geçmişimizde planlı kentsel meydan kavramı yok. Bu bizim yapı kültürünün bir özelliğidir. Belki insani bir içeriği de var. Fakat her tarafı yüksek apartman ve gökdelenle doldurulan yeni mahallelerde bu yokluk bir kültür göstergesi değil, bir kültürsüzlük göstergesidir. Çok büyük anıtlar söz konusu olmadıkça, meydanlar yapılarıyla değil, boşluklarıyla etkili olurlar. Paris’te Concorde, Berlin’de Alexander Platz, Roma’da Palazo Venezia ile Colosseum arasında Piazza Venezia ve Foro Romano, Londra’da Trafalgar Square, Moskova’da Kızıl Meydan, Beijing’de Tien An Men Meydanı gibi.
Bir iki parkı anımsayalım: Paris’te Bois de Boulogne, Berlin’de Tiergarten, Londra’da Hyde Park, New York’ta Central Park. Bunlar saray bahçeleri değil. Halk için tasarlanmış mekânla ve kentin bir yapı ve otomobil deposundan fazla bir şey olduğunu gösteriyorlar. Çağdaş inşaat hastaları ya da spekülatörler kentleri yapı deposu olarak görmekte devam ediyorlar. Taksim hikâyesi bunu açıklıyor. Bu insanlar için 17. 000. 000. insanın yüksek apartman, gökdelen ve AVM den başka bir gereksinimi yok anlaşılan! Bu kazulet kutular arasındaki ulaşım eziyeti de nereye ödediğimiz belli olmayan bir tür haraç olmalı!
Sevgili Okuyucular,
Bu satırları okuyacağını hayal ettiğim bir belediye başkanı Paris’te Concorde’dan Eiffel Kulesi’ne doğru yürürken düşünen ve duygulanan ve diyelim Anne Sophie Mutter’i Kreutzer Sonatı çalarken Viyana’da, Musik Verein’ın konser salonunda dinlemiş ve Viyana’da Gottfried Semper’in Doğa Müzesi’ni gezmiş biri olsaydı, kuşkusuz ne dediğimi anlardı. Çünkü bunların tümünün bir uygarlık tanımladığını biraz anlamış olurdu.
23 Kasım 2012